Przebendowski Józef Antoni h. własnego (zm. 1775), chorąży pomorski. Był synem Jakuba, kaszt. elbląskiego (zob.), i Teresy z Tarłów, bratem Jakuba (zob.).

Początki działalności politycznej P-ego nie są znane, ale, jak się wydaje, związany był z dworem. Przyniosło mu to 7 VI 1748 nominację na chorążego pomorskiego, a w r. 1758 został generałem leutnantem. Odznaczał się kłótliwością i porywczym temperamentem. W r. 1753 na skutek sporu z Radą Gdańską o kamienicę kupioną przez niego od Sartawskich zatrzymał w swoich dobrach wozy kupców gdańskich. Milicja gdańska uwolniła je siłą. Wzajemne skargi trafiły na dwór królewski i do sądów kor. P. popierał swego brata Jakuba w jego sporze o star. borzechowskie i o spadek po matce. W kwietniu 1760 próbował z kilkuset ludźmi zajechać Więcbork i odebrać go, zgodnie z wyrokiem sądowym, Aleksandrowi Potulickiemu. Ten jednak odparł zajazd siłą. W toczących się u schyłku czasów saskich ostrych konfliktach politycznych w Prusach Królewskich szedł za swoim kuzynem Ignacym Przebendowskim i udzielał umiarkowanego poparcia człowiekowi «familii», woj. pomorskiemu Pawłowi Mostowskiemu. Jednocześnie dbał o dobre stosunki z dworem i w połowie 1763 r. ostrzegał Jerzego Mniszcha przed konfederackimi planami Czartoryskich. Prowadził wówczas interesy finansowe z podskarbim w. kor. Teodorem Wesslem. Podpisał wraz z innymi obywatelami memoriał przeciw gwałtom pruskim, wręczony królowi w Poznaniu 27 IV 1763.

Z początkiem bezkrólewia 1763/4 r. dał się, niebezinteresownie, przekonać I. Przebendowskiemu i opowiedział się po stronie «familii». Z jej ramienia został też marszałkiem sejmiku przedkonwokacyjnego woj. pomorskiego w Starogardzie 22 III 1764 oraz zjechał na niedoszły ostatecznie do skutku sejmik generalny w Grudziądzu. Współdziałał z P. Mostowskim i w lipcu 1764 podjął w woj. pomorskim przygotowania do zawiązania konfederacji popierającej Czartoryskich. Został marszałkiem woj. pomorskiego w utworzonej przez Mostowskiego konfederacji Prus Królewskich. Jako delegat tej konfederacji udał się do Warszawy. Prowadził tam m. in. rokowania z rezydentami Gdańska i Torunia, usiłując nakłonić te miasta do przystąpienia do konfederacji P. Mostowskiego. Jako poseł pow. tczewskiego podpisał elekcję Stanisława Augusta. Był wówczas deputowanym do ułożenia paktów konwentów dla nowego króla. Brał udział w sejmiku generalnym w Grudziądzu w dn. 29 X–3 XI 1764. Wybrano go tam na posła na sejm koronacyjny. Niejako w zamian za poparcie udzielone «familii» uzyskał w r. 1765 tytuł generała adiutanta króla. Przy boku Stanisława Augusta jednak nie przebywał. Rozważano wówczas jego kandydaturę na kaszt. elbląską, lecz doradca króla w sprawach pruskich Karol Schmidt odradził tę nominację. W r. 1765, prawdopodobnie w związku ze staraniami o kasztelanię, P. zrezygnował z urzędu chorążego pomorskiego. Wziął udział w sejmiku generalnym w Malborku w dn. 9–16 IX 1766, gdzie m. in. bronił Gdańska przed atakami szlachty. Wybrano go w skład komisji mającej dokonać rewizji ksiąg sądu ziemskiego puckiego. W dobie konfederacji radomskiej zachowywał neutralność. W marcu 1769, gdy pod Gdańsk zbliżały się oddziały konfederatów barskich Jakuba Ulejskiego, wziął udział w naradach senatorów i szlachty pruskiej u woj. malborskiego Michała Czapskiego, na których zdecydowano się poczekać jeszcze z przystąpieniem Prus Królewskich do konfederacji barskiej. W utworzonych później konfederacjach poszczególnych województw Prus Królewskich P. nie uczestniczył. Zapewne już wówczas zaczął się coraz bardziej oglądać na Fryderyka II i próbował mu się przysłużyć. W r. 1771 zabezpieczył hipotecznie na swoich dobrach loterię urządzaną przez Prusaków we Wrzeszczu – formalnie należącym jeszcze do Rzpltej. Wywołało to oburzenie w Warszawie i zamyślano nawet pozwać P-ego przed sąd. Fryderyk II jako odszkodowanie za kłopoty nadał P-emu rangę generała leutnanta swych wojsk, ale odmówił mu w październiku 1772 pozostawienia w jego ręku star. borzechowskiego. Starostwo to kupił P. od swego brata Jakuba już w r. 1770, ale Stanisław August, niechętny P-emu, wyraził zgodę na cesję dopiero w listopadzie 1772. Mimo to w r. 1774 ośmielił się P. przymawiać Stanisławowi Augustowi o Order Orła Białego (oczywiście na próżno).

P. odziedziczył, a częściowo kupił w r. 1753 od Stanisława Czartoryskiego spory kompleks dóbr (kilkanaście osad) w północnej części woj. pomorskiego. Rezydował w nadmorskich Kolibkach, z których dochody szacował na 25 000 złp. rocznie, w dworze należącym niegdyś do Jana III. W r. 1759 próbował ufundować w Kolibkach klasztor Kapucynów, a później Reformatów. Ostatecznie doszło tam tylko do zbudowania w l. 1763–6 jednonawowego kościoła. Ufundował ponadto drewniany kościół w Tyłowie. Miał także na Kaszubach folwarki Lubocin i Sławutowo ze Sławutówkiem. Między r. 1748 a 1752 uzyskał od P. J. Przebendowskiego i Dąmbskich królewszczyzny: Pułkowice w woj. malborskim oraz Gniszewo, Górę, Celbowo i Brudzewo w pow. puckim. Miał ponadto królewszczyznę Chylonię, Karwię i Cisową (Cissów), o której granice spierał się z cystersami oliwskimi oraz Gnieszawę w pow. nowskim. Dla swej żony zakupił część Sopotu. W kwietniu 1774 nabył od I. Przebendowskiego dobra wejherowsko-rzucewskie za przeszło 1 000 000 złp., stając się w ten sposób największym właścicielem ziemskim w Prusach Zachodnich. Cieszył się nie najlepszą opinią człowieka chciwego i gotowego wszystko zrobić za pieniądze. Jego postawa wywoływała zastrzeżenia nawet ze strony bliskiej rodziny. Zmarł w r. 1775 w Kolibkach.

Żonaty przed r. 1747 z Bernardyną Kleist (zm. po r. 1782), damą Krzyża Gwiaździstego (3 V 1747), miał synów: Jana Nepomucena (zm. 1796), saskiego kapitana i pruskiego szambelana, Augusta (zm. 1808), polskiego majora, Józefa, polskiego majora, uczestnika powstania kościuszkowskiego, Ferdynanda, austriackiego generała oraz córki: Teresę, zamężną za von Podewilsem, Amalię (zm. 1784) i Bernardę, ostatnią ksienię benedyktynek chełmińskich (zm. po r. 1821).

Estreicher; Słown. Geogr. (Kolebki, Lubocin, Sławutowo, Sławutówko, Tyłowo, Wejherowo); Niesiecki; Uruski; Żychliński, XXVIII (z błędami); Borkowski J. S. Dunin, Panie polskie przy dworze rakuskim, Lw. 1891 s. 41, 70; Czaplewski, Senatorowie Prus Król.; Elektorów poczet; – Achremczyk S., Reprezentacja stanowa Prus Królewskich w latach 1696–1772, Olsztyn 1981; Bär M., Der Adel und der adlige Grundbesitz in Polnisch-Preussen, Leipzig 1911; tenże, Westpreussen unter Friedrich dem Grossen, Leipzig 1909; Czemeryński K., O dobrach koronnych, Lw. 1870 s. 99, 101, 104; Dygdała J., Uwagi o magnaterii Prus Królewskich w XVIII stuleciu, „Zap. Hist.” T. 44: 1979 z. 3; tenże, Życie polityczne Prus Królewskich u schyłku ich związku z Rzecząpospolitą w XVIII wieku, W.–P.–Tor. 1984; Koceniak J., Antoni Sebastian Dembowski biskup włocławski, W. 1953; Konopczyński W., Mrok i świt, W. 1911; tenże, Polska w dobie wojny siedmioletniej, Kr.–W. 1911 II; Mańkowski A., Niedoszła fundacja klasztorna w Kolibkach pod Gdańskiem, „Zap. Hist.” T. 4: 1919 z. 11 s. 278–80; Schultz F., Geschichte der Kreise Neustadt und Putzig, Danzig 1907 s. 274–6; Więckowiak J., Kalwaria Wejherowska, Wejherowo 1982 s. 54–7, 98; – Akty powstania Kościuszki, III; Księgi Referendarii Koronnej z czasów saskich, W. 1970; Płaca wojska i chleb zasłużonych, 1771 s. 61, 62, 64; Summariusz królewszczyzn w całej Koronie Polskiej … 1770, Żytomierz 1861 s. 74, 76; Vol. leg., VII s. 211, 381; – AGAD: Arch. Radziwiłłów Dz. V 12568, 13530, Arch. Roskie, XVII 18, Metryka Kor. 232 k. 441, Sigillata t. 28 s. 62, 250, 308, t. 29 s. 328, Zbiory Komierowskich 67/87; Arch. Państw. w Bydgoszczy: Akta m. Chojnic 144 s. 17; Arch. Państw Gd.: rkp. 300 R/Bb 31 a, k. I (genealogia Przebendowskich), rkp. 300, 27/125 s. 293, rkp. 300, 29/228 k. 81; Arch. Państw. w Tor.: VII 59 k. 22; B. Czart.: rkp. 682, 703, 704, 711, 735, 980 s. 480–482, rkp. 3840; B. Kórn.: rkp. 7220 k. 167; Staatsarchiv w Dreźnie: loc. 3659; De Leubnitz a Danzig 1763–4.

Jerzy Dygdała